Ο ελβετός ζωγράφος Arnold Böcklin γεννήθηκε το 1827 στη Βασιλεία,
σπούδασε στο Ντύσελντορφ,μελέτησε τους μεγάλους Ολλανδούς ζωγράφους στις Βρυξέλλες και στην Αμβέρσα,έζησε για ένα διάστημα στο Παρίσι και κατέληξε στην Ιταλία από την οποία δέχθηκε τις σημαντικότερες επιρροές στην τέχνη του.
Στην πρώτη δημιουργική του περίοδο που διήρκεσε μέχρι το 1877 ο Böcklin ζωγράφισε έργα στα οποία κυριαρχεί το ιταλικό φώς,η κλασσική θεματολογία και η θεατρικότητα στην απόδοση των μορφών. Στη δεύτερη δημιουργική του περίοδο που διήρκεσε μέχρι το θάνατό του στο Φιέζολε το 1901,στράφηκε προς τον συμβολισμό, επιλέγοντας πιο ατμοσφαιρικά θέματα,τα οποία χαρακτηρίζονται από ένα έντονο μεταφυσικό στοιχείο,μια εσωτερικότητα στην απόδοση,και μια μελαγχολία που αντανακλά το πνεύμα του fin de siecle. Στην περίοδο αυτή ανήκει ο διάσημος πίνακας «Το Νησί των Νεκρών » τον οποίο ζωγράφισε ανάμεσα στο 1880 και το 1886 παρουσιάζοντας 5 εκδοχές του ίδιου θέματος :
Στον όρμο ενός μικρού έρημου νησιού όπου πανύψηλα κυπαρίσσια σκιάζουν τους απόκρημνους βράχους με τους λαξευμένους τάφους,πλησιάζει κωπηλατώντας στα σκοτεινά νερά ένας βαρκάρης που μεταφέρει στη βάρκα του μια όρθια λευκοντυμένη γυναικεία μορφή μπροστά σε ένα φέρετρο.
Το 1880 έχοντας σχεδόν τελειώσει την πρώτη εκδοχή του πίνακα,ο Böcklin δέχθηκε στο εργαστήριό του στη Φλωρεντία την επίσκεψη της γερμανίδας χήρας Marie Berna, η οποία εντυπωσιάστηκε από το θέμα του,και του παρήγγειλε έναν για εκείνη,που να υπαινίσσεται όμως με κάποιο τρόπο τον θάνατο του νεαρού συζύγου της. Ο Böcklin προσθέτοντας μερικά στοιχεία κατέληξε στη δεύτερη εκδοχή την οποία έστειλε στην Marie Berna με μία επιστολή όπου έγραφε τα εξής : «Με αυτόν τον πίνακα θα μπορέσεις να φανταστείς τον εαυτό σου στο βασίλειο των ίσκιων, μέχρι να βεβαιωθείς ότι νοιώθεις την απαλή και δροσερή αύρα της θάλασσας, και τότε είμαι βέβαιος πως θα διστάσεις να διαταράξεις της γαλήνη τους με οποιοδήποτε ήχο».
Ο πίνακας του Böcklin «Το Νησί των Νεκρών » αποτυπώθηκε μουσικά σε τρία συμφωνικά ποιήματα του πρώιμου 20ου αιώνα. Το διασημότερο αλλα και το μεγαλύτερο σε διάρκεια από αυτά,το συνέθεσε ο Sergei Rachmaninov στη Δρέσδη το 1908,εστιάζοντας μουσικά στον βαρκάρη ως ενσάρκωση του μυθολογικού Χάροντα αλλά και στην αντίληψη ότι η ζωή και ο θάνατος συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους.
Η πρεμιέρα δόθηκε από τον ίδιο τον Rachmaninov στη Μόσχα το 1909,τη χρονιά που ο γερμανοπολωνός Heinrich Schulz-Beuthen παρουσίασε στη Ζυρίχη τη δική του μουσική εκδοχή πάνω στον πίνακα,σε ένα 11λεπτο συμφωνικό ποίημα που λέγεται οτι είχε εμπνευστεί ήδη από το 1890. Ο Schulz-Beuthen έδωσε έμφαση στο ανθρώπινο στοιχείο,απαλύνοντας τη δραματική ένταση του έργου του με μικρά λυρικά ιντερμέδια που υποδήλωναν τον γαλήνιο και ευτυχισμένο πρότερο βίο του νεκρού.

Η τρίτη μουσική εκδοχή παρουσιάστηκε το 1913 στο Μάϊνινγκεν από τον Max Reger ο οποίος συμπεριέλαβε το έργο σε ένα κύκλο τεσσάρων μικρής διάρκειας συμφωνικών ποιημάτων,εμπνευσμένων από πίνακες του Böcklin.Ο Reger τόνισε περισσότερο την αίσθηση του πένθους και τη σκοτεινή ατμόσφαιρα του πίνακα, αντιμετωπίζοντας τον νεκρό ως μια ηρωική και ρομαντική μορφή.
Αξίζει να επισημανθεί ότι ο τίτλος «Το Νησί των Νεκρών » δεν δόθηκε στον πίνακα από τον ίδιο τον Böcklin αλλά από τον διάσημο στην εποχή του γερμανό έμπορο τέχνης Fritz Gurlitt ο οποίος εξέθεσε το 1883 την τρίτη εκδοχή του,στην γκαλερί του στο Βερολίνο.

Sergei Rachmaninov The island of dead

Max Reger The island of dead

ΚΑΤΙΑ ΚΑΛΛΙΤΣΟΥΝΑΚΗ

Αναδημοσίευση από: Η εφημερίδα της Ρίτσας Μασούρα